Page 27 - วารสารภูมิอยุธยาฉบับที่ 4.indd

ประพฒั น์ วรทรพั ย์ กลา่ ววา่ เมรลุ อย หมายถงึ อาคารทเ่ี ผาศพทเ่ี ปน็ สถาปตั ยกรรม
ไมช้ ั่วคราวท่ีใชใ้ นการเผาศพทีส่ ร้างเลียนแบบเมรหุ ลวง หรอื เมรุเจ้านาย มีการใช้งานท่ไี ม่
เปน็ หลกั แหล่งเปน็ สถาปัตยกรรมทต่ี ัง้ อยบู่ นพืน้ ดนิ ไมม่ กี ารฝังรากฐานลงไปในพน้ื ดิน
สามารถสรา้ งและถอดออกเคลอ่ื นยา้ ยไปประกอบในพนื้ ที่แห่งใหมไ่ ด9้

“ทุ่งพระเมรุ” ปรากฏหลักฐานที่เป็นลายลักษณ์อักษรมา ความหมายของค�ำวา่ เมรุ และเมรุลอย
ตั้งแต่ครั้งกรุงศรีอยุธยา ตามความเช่ือและคติในแบบสมมติ สจุ ติ ต์ วงษเ์ ทศ อธบิ ายวา่ พระเมรุ หรอื เมรุ เปน็ คำ� ทยี่ อ่
เทวราช ทกี่ รงุ ศรอี ยธุ ยาไดร้ บั อทิ ธพิ ลมาจากขอมทง้ั ในเรอ่ื งของ มาจากชือ่ เขาพระสุเมรุ อนั เป็นหลักของโลกและเป็นทต่ี งั้ ของ
การปกครอง และรูปแบบพิธีกรรม ซึง่ การประกอบพระราชพธิ ี สวรรค์ สว่ นเชงิ เขาเปน็ ป่าหิมพานต์ คำ� วา่ “เมร”ุ ถ้าอยทู่ ้าย
ทง้ั ปวงของบา้ นเมอื งและพระมหากษตั รยิ ์ พราหมณป์ โุ รหติ าจารย์ คำ� อนื่ หรอื เปน็ คำ� โดด อา่ นวา่ “เมน” แตถ่ า้ อยตู่ น้ คำ� เพราะมคี ำ�
จะเปน็ ผกู้ ำ� หนดแบบแผนแบบแผนวธิ ไี วใ้ หเ้ ปน็ ระเบยี บซง่ึ ยดึ ถอื อืน่ ตอ่ ทา้ ยให้อ่านว่า “เม-ร”ุ ๕
เป็นวฒั นธรรมอนั ม่ันคงสืบมา๓ กล่าวคอื พระมหากษัตริย์ทรง สมเดจ็ เจ้าฟา้ กรมพระยานริศรานวุ ตั ิวงศ์ ทรงวินิจฉัย
เปน็ เสมอื นทพิ ยาวตารของเทพเจา้ นบั ตงั้ เมอื่ กาลพระราชสมภพ ความหมายของคำ� วา่ “เมรุ” ไวว้ า่
ครั้นเม่ือถึงวาระสุดท้ายแห่งพระชนม์ชีพก็จะเสด็จกลับไปยัง “เมรุ เห็นจะได้ชื่อมาแต่ปลูกปราสาทอันสูงใหญ่ขึ้น
เทววมิ านทพี่ ระองคท์ รงจากมา การเสดจ็ ไปเรยี กวา่ สรุ คต ตรง ท่ามกลาง ปลูกปราสาทน้อยขึ้นตามมุมทุกทิศ มีโขลนทวาร
กบั คำ� ทใ่ี ชใ้ นสยามท่เี รยี กว่า สวรรคต (โคปุระ) ชักระเบียงเช่ือมถึงกัน ปักราชวัตล้อมเปนชั้น ๆ มี
วรรณกรรมเรอ่ื งเตภมู กิ ถา หรอื ไตรภมู ิ อนั เปน็ พระราชนพิ นธ์ ลกั ษณะดจุ เขาพระสเุ มรตุ ง้ั อยทู่ า่ มกลาง มเี ขาสตั ตบรพิ นั ธล์ุ อ้ ม
ในรัชกาลสมเด็จพระมหาธรรมราชาธิราชท่ี ๑ ตั้งแต่ครั้ง จึงเรียกว่าพระเมรุ ทีหลังทำ� ย่อลงแมไ้ มม่ อี ะไรล้อม เหลอื แต่
สมัยสุโขทัยน้ัน ได้สะท้อนแนวความคิดท่ีผสมผสานกัน ยอดแหลม ๆ ก็คงเรยี กวา่ เมรุ”๖
ระหว่างศาสนาพราหมณ์ และศาสนาพุทธที่กล่าวถึงจักรวาล เสฐียรโกเศศ ไดแ้ สดงทศั นเกย่ี วกบั เมรุว่า
อันมีเขาพระสุเมรุเป็นศูนย์กลางของภูมิทั้งสาม ล้อมรอบด้วย “...เวลาเผาจงึ ยกศพไปตงั้ บนเชงิ ตะกอน มหี ลงั คาปะรำ� หยวก
ภูเขาบริวารอีก ๗ ช้ัน ท่ีเรียกว่า เขาสัตบริภัณฑ์ทั้ง ๗ คือ อยู่บนหลังคาใหญ่อีกทีหน่ึง เป็นหลังคาซ้อนหลังคา หลังคา
เขายคุ นั ธร หรอื ยคุ นธร เปน็ คนั ขอบของเขาพระสเุ มรุ เปน็ ทท่ี รง ใหญ่นนั้ โดยมากมียอดแหลมเรยี กกนั ว่า เมรุเผาศพ อนั ทจ่ี รงิ
ไวข้ องพระอาทติ ย์ และพระจนั ทร์ เขาอสิ นิ ธร เปน็ ทพิ ยว์ มิ านของ ควรจะมีอะไรลอ้ มอย่างเขาพระสุเมรุ ซ่งึ มเี ขาสตั ตบรพิ นั ธ์ลอ้ ม
มหิสสรเทวบุตร เขากรวิก เป็นท่ีอาศัยของนกกรวิก เขาสุทัส อยู่ ๗ ชน้ั ลอ้ มเพยี งชนั้ เดยี วกท็ ำ� ยอ่ ไดอ้ ยา่ งพระเมรพุ ระบรมศพ
นะ เปน็ ทเี่ กดิ ทพิ ยโ์ อสถวา่ นยาวเิ ศษ เขาเนมนิ ธร เปน็ ทเี่ กดิ ของ ท่ีเผาศพอย่างที่เรียกกันว่าเมรุทุกวันน้ี มีลักษณะเป็นโรงทึม
ปทุมชาติท่ีมีขนาดใหญ่เท่ากงรถและกงเกวียน เขาวินันตกะ มากกวา่ ”๗
เปน็ ทีอ่ ยู่มารดาของพญาครฑุ และ เขาอสั สกัณณะ เป็นทเี่ กดิ โดยสรปุ ความหมายของคำ� วา่ เมรนุ นั้ คืออาคารเผา
ของไมก้ �ำยาน ซึง่ เขาทงั้ ๗ นีจ้ ะหลดหล่ันกนั เปน็ ชน้ั ๆ สลบั กับ ศพท่ีจะต้องเป็นส่ิงก่อสร้างขนาดสูงใหญ่ที่มีรั้วล้อมเป็นช้ัน ๆ
แผน่ ดนิ และแผน่ นำ�้ สที นั ดรลอ้ มไวป้ ระดจุ กำ� แพงแกว้ ๔ สว่ นใน เพ่อื แสดงถงึ คตเิ กยี่ วกับเรอื่ งเขาพระสุเมรุ
เขตเชิงเขาพระสุเมรุจะมีป่าหิมพานต์ ซ่ึงมีสิงสาราสัตว์ สว่ นความหมายของ เมรลุ อย ศ.อรศริ ิ ปาณนิ ท์ อธบิ าย
หลากหลายชนดิ อาศัยอยู่รวมกัน วา่ เป็นสถาปัตยกรรมไทยประเพณแี บบชว่ั คราวหรือเฉพาะกจิ

๑ สุจิตต์ วงษเ์ ทศ, พระเมรแุ รกมกี รงุ ศรีอยธุ ยา เลียนแบบนครวดั วษิ ณโุ ลก จ�ำลองเขาพระสเุ มร,ุ (กรงุ เทพฯ : กระทรวง-วัฒนธรรม, ๒๕๕๑),หน้า ๔-๕.
๒ เรือ่ งเดียวกนั ,๖.
๓ ย้มิ ปัณฑยางกูร, งานพระเมรุมาศสมยั กรุงรตั นโกสินทร์ ,(กรุงเทพฯ : อมรนิ ทรก์ ารพิมพ์ : ๒๕๒๘), หนา้ ๒๑๕ – ๒๑๖
๔ เร่ืองเดียวกนั ,หนา้ เดียวกัน
๕ สจุ ิตต์ วงษเ์ ทศ, พระเมรแุ รกมีกรุงศรอี ยุธยา เลียนแบบนครวัดวิษณโุ ลก จำ� ลองเขาพระสุเมร,ุ ๓๓-๓๔.
๖ คณะโบราณคดี มหาวิทยาลยั ศลิ ปากร , อันเนอ่ื งมาแตค่ วามตาย, สูจิบตั รเนือ่ งในงานสัปดาหส์ มเดจ็ นกรมพระยาด�ำรง-ราชานภุ าพ ,(กรงุ เทพฯ :
มหาวทิ ยาลัยศิลปากร, ๒๕๕๑), ๕๙.
๗ เสฐยี รโกเศศ [นามแฝง], ประเพณเี กย่ี วกบั ชีวิต, (กรงุ เทพ : ส�ำนกั พมิ พศ์ ยาม, ๒๕๕๑) , ๒๗๗.

27

mภูมaิอgaยzธุ iยneา